Ni ALYSSA MAE CLARIN
Bulatlat.com
(Na-update: Ene. 24, 2023; 8:30 pm) MANILA — Ang opisyal na pagbisita ng United Nations (UN) Special Rapporteur sa kalayaan sa pagpapahayag at opinyon noong Martes, Enero 23, ay maaaring magpahiwatig ng maraming positibong bagay para sa mga manunulat, artista, at mamamahayag na nakakulong.
Sa artikulong ito, itinatampok ni Bulatlat ang kuwento ng mga babaeng manunulat na nakakulong dahil sa pagpapahayag ng kanilang kritisismo at hindi pagsang-ayon sa pamamagitan ng kanilang likha.
Frenchie Mae Cumpio
Si Frenchie Mae Cumpio ay dalawampu’t isang taong gulang lamang nang siya ay arestuhin, kasama ang apat na iba pa, sa sabay-sabay na pagsalakay ng Armed Forces of the Philippines at ng Philippine National Police noong Pebrero 7, 2020.
Bago siya arestuhin, sinimulan ni Cumpio ang kanyang karera bilang isang batang mamamahayag sa Unibersidad ng Pilipinas sa Tacloban. Sa kabila ng pag-aaral ng Biology, naging campus journalist siya para sa UP Vista, ang student publication ng unibersidad, kung saan naging isa siya sa mga editor nito.
Ipinagpatuloy niya ang kanyang gawain sa media sa labas ng kampus, sa kalaunan ay naging executive director ng Eastern Vista at ang kauna-unahang anchor ng Lingganay han Kamatuoran na ipinalabas sa DYVL Aksyon Radyo.
Bilang isang manunulat at broadcaster sa radyo, nakatuon si Cumpio sa pag-uulat sa mga kwento ng karapatang pantao — paglalagay ng partikular na atensyon sa mga pakikibaka ng mga biktima ng Bagyong Yolanda (internasyonal na pangalang Haiyan).
Sumulat din siya at gumawa ng mga kuwento tungkol sa hindi mabilang na mga paglabag sa karapatang pantao sa Samar, kabilang ang mga hindi naiulat na insidente ng Memorandum No. 32 ni noo’y pangulong Rodrigo Duterte, na nag-utos ng pag-deploy ng mas maraming tropa sa lalawigan.
Basahin: Ang matapang na pagsasabi ng katotohanan ni Frenchie Mae Cumpio
Dahil sa kanyang kritikal na pag-uulat, nag-ulat si Cumpio ng ilang insidente ng pagsubaybay at panliligalig mula sa mga taong pinaniniwalaan niyang mga ahente ng estado.
Kinasuhan siya ng mga gawa-gawang kaso ng illegal possession of firearms at explosives matapos na ireklamo ng pulisya na nakakita sila ng mga baril sa opisina kung saan siya inaresto.
Nahaharap din si Cumpio sa mga kaso sa “terrorism financing” matapos kunin ng mga awtoridad ang perang inilaan para sa kanyang collaborative humanitarian project na tinatawag na, “Stand with Samar”. Idineklara nila ang pagkilos na ito bilang isang anyo ng “neutralizing terrorism financing.”
Apat na taon na ang lumipas mula nang maaresto siya at nananatili siyang nakakulong na walang resolusyon sa kanyang kaso.
Ang ikadalawampu’t limang kaarawan ni Cumpio ay kasabay ng pagdating ni Khan sa Pilipinas, ang ikaapat na pagkakataon na nagdiwang ng kanyang kaarawan sa loob ng kulungan.
Amanda Echanis
Si Amanda Echanis ay inaresto noong madaling araw ng Disyembre 2, 2020 nang magsagawa ang pinagsamang pwersa ng pulisya at militar ng serye ng walang warrant na pagsalakay sa Baggao, Cagayan.
Si Echanis ay isang babaeng magsasaka na organisador ng Amihan, isang pederasyon ng mga kababaihang magsasaka, sa Cagayan. Siya ay anak ng pinaslang na consultant ng kapayapaan na si Randall “Ka Randy” Echanis.
Ayon sa mga ulat, nagsimula ang raid sa bahay ni Isabelo Adviento ng Cagayan Valley Peasants’ Association, regional chapter ng Philippine Peasant Movement.
Wala si Adviento sa kanyang tahanan noong panahon ng raid, ngunit ikinuwento ng kanyang pamilya na naroroon noong mga oras na iyon kung paano puwersahang pinasok ng mga awtoridad ang kanilang tirahan at inutusan silang lumabas ng bahay sa tagal ng paghahanap.
Ni-raid din ang bahay ni Amanda, na tatlong bahay ang layo sa Adviento, at siya ay naaresto kasama ang isang buwang gulang na sanggol na si Randall Emmanuel.
Nakuha umano ng pulisya ang isang M16 assault rifle, 1 long plastic magazine para sa M16 rifle, 1 long steel magazine para sa M16 Rifle, 6 na piraso ng live ammunition para sa M16 Rifle, 13 piraso ng live ammunition para sa M16 rifle, 1 live ammo para sa M16 rifle.
Ang pag-aresto sa kanya ay nagdulot ng galit, at pagkatapos ay nanawagan ang mga minoryang senador na sina Franklin Drilon, Risa Hontiveros, Leila De Lima at Francis Pangilinan na palayain si Echanis at ang kanyang isang buwang gulang na anak sa batayan ng humanitarian.
Ang pag-aresto sa kanila ay nagpaalala sa publiko ng kalunos-lunos na kuwento ng Baby River na namatay matapos itong mawalay sa kanyang ina na nakakulong sa pulitika, si Reina Mae Naasino.
Si Echanis ay kilala ng kanyang mga kaibigan at kasamahan bilang isang kamangha-manghang manunulat, na nagsusulat ng mga kuwento sa kalagayan ng mga marginalized, tulad ng mga magsasaka at mangingisda.
Nagtapos siya ng degree sa pagsulat sa Unibersidad ng Pilipinas, at kalaunan ay naging executive director ng Urban Poor Resource Center of the Philippines.
Noong 2015 nagsulat siya “Nanay Mameng, isang dula,” isang dula sa buhay ng lider ng maralitang lungsod na si Carmen Deunida, isang minamahal na icon sa progresibong kilusan. Sa pamamagitan ng dula, nailarawan ni Echanis ang pakikibaka ng mamamayang Pilipino at kung paano nito hinubog ang buhay ni Deunida.
Basahin: ‘Nanay Mameng,’ ang kuwento ng mga maralitang tagalungsod
Ang pagkakakulong ay hindi naging hadlang kay Echanis na mahasa ang kanyang galing. Noong Agosto 26, 2023, inihayag niya na nag-aaral siya online para sa isang degree sa Bachelor of Arts sa Malikhaing Pagsulat sa UP Diliman.
Nananatili siyang nakakulong sa Camp Adurro sa Tuguegarao City.
Myles Albasin
Kasama ang limang iba pang kabataang aktibista, ang lider ng kabataan na si Myles Albasin ay kabilang sa mga inaresto noong Marso 3, 2018 sa Barangay Luyang, Mabinay, Negros Oriental.
Sa oras ng kanyang pag-aresto, si Albasin ay fresh graduate sa University of the Philippines Cebu kung saan siya nagtapos ng degree sa Mass Communication. Sa high school, siya ay isang staff writer para sa school publication ng Xavier University.
Sa kanyang mga taon sa kolehiyo, nagsilbi siya bilang pangkalahatang kalihim para sa isang alyansa ng kabataan sa UP Cebu, habang gumaganap din bilang tagapangulo ng isa pang organisasyon ng aktibistang kabataan. Bilang isang lider ng mag-aaral, itinaguyod niya ang mga karapatan ng mga katutubo mula sa Mindanao at nagbigay ng mga santuwaryo para sa mga apektado at sapilitang lumikas dahil sa mga operasyong militar sa kanilang mga komunidad.
Noong una ay nagplano siyang mag-aral ng abogasya pagkatapos ng kanyang pagtatapos, ngunit pinili niyang pagsilbihan ang mga maralita at inaapi bilang isang organizer ng magsasaka sa Negros, hanggang sa siya ay arestuhin noong 2018.
Tinaguriang Mabinay 6, inakusahan sila ng militar na mga miyembro ng New People’s Army, na sinasabing ang anim ay sangkot sa labanan sa 62nd Infantry Battalion ng Philippine Army. Iginiit ng mga residente sa lugar na walang engkwentro sa araw ng kanilang pag-aresto.
Nang magsagawa ang Negros Oriental Provincial Crime Laboratory ng paraffin test para sa pulbura, nagnegatibo ang anim na aktibista, pinabulaanan ang pahayag ng militar na sila ay sangkot sa isang labanan bago sila arestuhin.
Sa kalaunan ay kinasuhan sila ng mga gawa-gawang kaso ng iligal na pagmamay-ari ng mga baril at pampasabog, ang karaniwang mga kasong isinampa laban sa mga aktibista at organizer batay sa nakatanim na ebidensya at mga testimonya ng mga ahente ng estado.
Ang pagiging nakakulong ay hindi naging hadlang kay Albasin na ituloy ang kanyang hilig. Sa isang ulat na nai-post ng Rappler noong 2021, sinabi ng kapatid ni Albasin na si Marley Albasin na nakapasa si Myles sa mga kinakailangan para makapasok sa Siliman University College of Law at papasok sa kanyang mga klase mula sa kanyang kulungan.
Adora Faye De Vera
Nasa medical leave ang aktibista at martial law survivor na si Adora Faye De Vera nang siya ay arestuhin ng mga awtoridad noong Agosto 25, 2022 sa Teachers Village East, Quezon City. Mayroon umano siyang warrant of arrest para sa maramihang pagpatay sa paggamit ng mga eksplosibo at maramihang pagkabigo na pagpatay na inisyu noong Marso 19, 2006.
Inakusahan din nila na siya ay isang mataas na opisyal ng Communist Party of the Philippines.
Inaresto at incommunicado si De Vera ng ilang oras, kung saan iginiit nito na hindi siya nabigyan ng tamang proseso sa paunang imbestigasyon ng mga reklamo laban sa kanya.
Si De Vera ay isang tagapagtaguyod para sa mga karapatan ng kababaihan, siya mismo ay naging biktima ng tortyur, panggagahasa at sekswal na karahasan nang siya ay arestuhin ng militar noong panahon ng diktadura ni Ferdinand Marcos Sr. Iniwan niya ang kanyang puwesto bilang deputy secretary general ng Gabriela at sa halip ay nakatuon sa pagtatanggol sa karapatan ng kababaihang magsasaka.
Nang lumabas ang balita ng pag-aresto sa kanya, mabilis na pinabulaanan ng mga tagapagtanggol ng karapatang pantao ang akusasyon ng militar, at sinabing si De Vera ay nakaligtas sa batas militar. Siya ay kabilang sa sampung pinangalanang nagsasakdal sa landmark class suit laban kay Marcos Sr. sa Hawaii, United States matapos ang pagbagsak ng diktadura noong 1986. Ang kanyang testimonya ay isa sa pinakamatibay sa paghahangad ng hustisya laban sa lahat ng kalupitan ng diktadurang Marcos .
Patuloy na nanawagan ang mga grupo para sa makataong pagpapalaya kay De Vera para sa kanyang seguridad at para sa mga medikal na dahilan.
Sinabi ni Ron, anak ni De Vera, na ang kanyang ina ay nangangailangan ng paggamot para sa kanyang talamak na hika at iba pang mga komplikasyon. Sinabi rin niya na patuloy na nag-aalala ang kanilang pamilya para sa kaligtasan ng kanyang ina sa Iloilo, lalo na’t karamihan sa kanila ay naninirahan sa Metro Manila.
Ngayon, sa mahigit isang taon na pagkakakulong, patuloy na nagsusulat si De Vera tungkol sa kalagayan ng mga babaeng bilanggo sa Bureau of Jail Management and Penology District Jail sa Pototan, Iloilo, kung saan siya kasalukuyang nakakulong matapos siyang arestuhin sa Metro Manila.
Basahin: Unang Tao | Isang taon sa pagkakakulong
Siya ay kasalukuyang nahaharap sa non-bailable charges na may P2.5 milyon ($44,500) na pabuya sa pagkakaaresto sa kanya ng Department of Defense (DoD) at Department of Interior and Local Government (DILG). (RTS) 
