QUIAPO, MANILA – Ipinakita ng Commission on Elections (COMELEC) ang kanilang mga bagong vote-counting machines (VCMs) para sa 2025 midterm election sa Rappler newsroom noong Huwebes, Hunyo 6.
Pinangunahan ni COMELEC Chairperson George Garcia ang kaganapan, na nagpapaliwanag kung paano gumagana ang bagong teknolohiya.
Ang mga bagong VCM, na ginawa ng Korean company na Miru Systems, ay papalitan ang mga lumang makina mula sa Smartmatic na nagbigay ng teknolohiya sa halalan para sa halalan sa Pilipinas mula 2010 hanggang 2022.
Ang demonstrasyon ng mga bagong VCM ay dinaluhan ng mga mamamahayag ng kampus, mga alternatibong organisasyon ng media, at iba pang mga kasosyo sa Rappler.
Sinubukan ni Angela Mae Eronico, Creative Director ng AMAPS, ang mga VCM sa pamamagitan ng pagtatabing ng balota. Sinadya niyang minarkahan ang balota ng napakarami at napakakaunting boto. Tinanggap ng makina ang kanyang balota ngunit hindi binilang ang mga dagdag na boto.
Vice Chairperson ng #PinasALAMIN2025— ang special election coverage project ng AMAPS—Si Talitha Dungca ang sumubok sa “touch screen voting” system.
Ang sistemang ito ay gagamitin para sa pagboto sa ibang bansa ayon kay Garcia.
Napag-usapan din niya kung paano ang mga bagong makina ay mas matipid at gumagamit ng mas mahusay na papel.
“Dati-rati po pagka papel, na ginagamit natin ‘yong balota na ginagamit natin, 160 GSM po ’yon since 2010. Makapal na po ‘yung 160 walang available sa Pilipinas ini-import na ng COMELEC,” he said.
Ipinakilala niya ang mga bagong detalye ng mga balota—isang mas magaan na papel na may lamang 90 GSM—na gagamitin para sa 2025 na halalan na madaling makuha sa Pilipinas.
”Makikita niyo po na kahit i-shade niyo ‘yan, 90 lang available in the Philippines kasi parang bond paper po ito. Pero kahit i-shade niyo po ito hindi siya tatagos sa ilalim, eh ‘yung dati nga 160 na nga tumatagos pa sa likod,” he said.
Sa question-and-answer part ng demonstration, binanggit din ni Garcia na ibibigay ng Miru Systems ang lahat ng teknolohiyang may kinalaman sa midyear election maliban sa transmission.
Ibinahagi niya na ginagawa ito upang mapanatili ang check and balance,
“Hindi po natin isinama ang transmission, dapat naman talaga. Bakit? Para may check and balance. Bakit naman ‘yung company halimbawa na magsusuply ng machine at saka software, tapos ‘yon pa rin ang transmission? Dapat naman iba” he added.
Ang mga bagong VCM ay nagpoproseso ng mga balota nang mas mabilis sa 200 milimetro bawat segundo.
Ayon sa kanya, ang mga bagong VCM ay may mas mahusay na mga tampok sa seguridad tulad ng isang QR code at gumagamit ng isang maliit na baterya ng lithium, na ginagawang mas madali silang lumipat sa paligid.
Ang mga ballot box ay mas naa-access para sa mga taong may mga kapansanan at hindi nangangailangan ng mga transparency server o cable, na nagpapahirap sa kanila na i-hack.
Transparency ng halalan
Binigyang-diin ni Garcia ang kahalagahan ng transparency at accuracy sa pagboto.
Ang bagong sistema ay wala nang transparency server ngunit ipi-print kaagad ang mga election return at ipapadala ang mga ito sa media, server, at data center.
“Alam niyo po wala na po tayong transparency server ngayon,” Garcia said.
“Ibig sabihin lahat ng result mula sa presinto pinapadala sa isang transparency server, ayun nabulunan ng seven hours,” he added.
Ito ay nauukol sa 2022 Presidential elections kung kailan may humigit-kumulang pitong oras na walang update sa mga resulta ng halalan na nai-broadcast ng iba’t ibang entity.
“Nagduda na ang tao bakit nagkaganoon. Ngayon po dahil wala na tayong transparency server, tinanggal na po natin. Magmula sa presinto direct ipapadala sa NAMPREL, PPCRV, majority party, minority party, at media servers,” he said.
Ayon sa kanya, sa pamamaraang ito, ang lahat ng mga entity na makakatanggap ng resulta ay maaaring ihambing ang data para sa anumang mga pagkakaiba.
Ang pagsira sa mga balota ay isang hindi-hindi
Sa panahon ng demonstrasyon, hiniling ni Garcia sa mga manonood na gumuhit ng ilang mga doodle o marka sa kanilang mga balota upang subukan ang mga makina, at gayon din ang ginawa ng ilan. Habang nagbibilang ng mga boto ang mga VCM, sinabi niya na ito ay labag sa batas at hindi dapat gawin sa panahon ng election proper.
Aniya, ito ay maaring magsilbing marker para sa mga poll watchers para matukoy ang balota at magagamit sa pagbili ng boto.
Nang tanungin kung maaari silang legal na managot, sinabi ni Garcia na “Oo,” at maaaring iulat ng sinuman.
Aniya, maaaring mag-ulat ang mga tagamasid ng mga naturang paglabag at ang impormasyong ito ay isasama rin sa mga programang pang-edukasyon sa mga botante ng COMELEC.
Pagboto para sa mga Overseas Filipinos
Para sa mga bansang may limitadong internet access tulad ng Libya, China, at Russia, plano ng COMELEC na gumamit ng mga touch screen voting machine.
Ang mga Overseas Filipino Workers (OFWs) ay boboto sa mga embahada.
Tiniyak ni Garcia na sa kabila ng mga hamon tulad ng oras ng trabaho, may mga hakbang upang matiyak na mabibilang ang mga boto sa araw ng halalan sa Pilipinas.
Layunin ng COMELEC na bawasan ang mga pagkaantala at pagbutihin ang katumpakan ng pagbibilang ng boto.
Tiniyak niya na ang mga balota mula sa mga OFW, na bumoto ng isang buwan nang maaga, ay itatabi, at mabibilang sa araw ng pambansang halalan.
“Huwag kayo mag-alala dahil ang pagbilang ng mga balotang iyon, kahit ito ang gamitin (touch screen, automated) ay sa mismong araw pa rin sa election ng Pilipinas,” he said.
Ayon sa kanya, ang mga resulta ay iingatan sa mga makina.
Binanggit din ni Garcia na maaaring makipag-ugnayan sa komisyon ang mga interesadong partido para magtakda ng demonstrasyon sa kanilang lugar.